کارفرما: شرکت توسعه گردشگری و حمل‌ونقل دهلی
مساحت: ۲/۴ هکتار
دوره اجرا: ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴
جایزه‌ها: سال ۱۹۹۵ نشان طلایی پاتا [۲]؛ سال ۲۰۰۵ جایزه ملی توسعه محیط‌های بدون مانع[۳] (مناسب تردد همگانی)
عکس: پارادیپ داس گوپتا، اس. ثیرو، پی اس دی ای[۴]
مجموعه بازار غذا و صنایع دستی دهکده دهلی را شاید بتوان یکی از پیشروترین و در عین حال برجسته‌ترین پروژه‌هایی دانست که در آن، تلفیق معماری، هنر و فرهنگ، دستمایه‌ای برای طراحی فضا بوده است. فضای دهکده دهلی نمونه‌ای موفق از تبدیل یک فضای از دست‌رفته و متروک شهری به فضایی پویا و سرزنده است؛ جایی که بستر مسیل، به بازار هنرهای قومی تبدیل شده و از آن به عنوان «مرکزی بومی و به‌روز» یاد می‌شود. سازمانی مردم‌نهاد به نام اتحادیه هنرمندان صنایع دستی۵، گام اول را در شکل‌گیری این پروژه برداشت و علاوه بر این‌که از طریق رایزنی با سازمان‌های دولتی و سیاست‌مداران مختلف، به‌دنبال یافتن نهادی حامی برای پروژه بود، در فرایند توفان فکری و طراحی نیز ارتباط بین استفاده‌کنندگان از فضا و فروشندگان را با طراحان و مسئولان برقرار می‌کرد. طراحی فضا از طرف سازمان گردشگری دهلی به پارادیپ ساچدوا سپرده شد و پس از ارائه پیشنهادات، پروژه در سال ۱۹۹۴ اجرا شد.
شاید خوش‌یمن‌ترین اتفاق در شکل‌گیری این فضا را بتوان، انعطاف‌‌پذیر بودن تفهیم‌نامه طراحی‌ای دانست که سازمان گردشگری دهلی ارائه کرده است. همین انعطاف‌پذیری در تفهیم‌نامه بود که باعث شد چشم‌انداز مدنظر طراحان، که ایجاد فضای شهری پویا و مردم‌سالارانه، در کنار ویژگی‌های برجسته‌ای مانند پایین‌آوردن سطح اشغال شده توسط بناها و غرفه‌ها، توسعه عموماً یک طبقه با تأمین فضای مناسب برای پارکینگ و فراهم آوردن بسترهای مناسب برای تأمین نیازهای هنرهای نمایشی و اوقات فراغت و تفریح بود، تحقق یابد.
در حالی‌که پروژه در ابتدا با هدف ایجاد فضایی برای ارائه محصولات صنایع دستی، آغاز به‌کار کرد، اما در ادامه، پیشنهاداتی برای استقرار غرفه‌های غذاخوردی نیز در تکمیل آن، ارائه و اجرایی شد. هدف کلی در شکل‌دهی به فضا، ایجاد فضایی مردم‌سالارانه بود، فضایی برای مردم ــ چه گردشگران و چه ساکنان شهرــ که در آن بتوانند فارغ از جایگاه اجتماعی و اقتصادی خود، در فضایی پویا و سرزنده، به خریدوفروش پرداخته و در کنار آن، از بازنمایی فرهنگی تبلور یافته در فضا، لذت ببرند.
هرچند که این نوشتار بیش‌تر سعی در توصیف فضا در قالب یادداشتی کوتاه دارد، بااین‌حال، غفلت از ویژگی‌های معمارانه فضا، شاید کم‌لطفی در بیان ارزش کار طراحان باشد. فضا ورودی ساده‌ای دارد که با ستون‌های ماسه سنگی در ارتفاع‌هایی متنوع تعریف شده است. ورودی مجموعه، با عقب‌نشینی خود، فضای حائلی را ایجاد کرده است که در کنار ارزش‌بخشیدن به فضا به‌مثابه فضایی قابل احترام، گردوخاک و سروصدای ناشی از معبر شریانی عبوری از کنار مجموعه را تلطیف می‌کند. در طراحی بناها و غرفه‌ها سعی شده است تا نهایت سادگی و فروتنی رعایت شود. به همین منظور، از آجر به عنوان عنصر اصلی استفاده شده است. در همراهی با آجر و در قالبی نمادین، سعی شده است تا فرهنگ هند، نه‌تنها در صنایع دستی و خوردنی‌ها، بلکه در فنون ساختمان‌سازی نیز تبلور یابد؛ سقف‌های سنگی در راجستان۶، سقف‌های با بامپوش سنگی در هامیچال۷، آجرچینی اوتار پرداش، پنجاب و هاریانا ۸ که همگی در طراحی غرفه‌ها به‌کارگرفته شده‌اند، شاهدی بر این مدعی هستند. هم‌چنین، احترام فضا به محیط طبیعی موجود، از طریق حفظ ردیفی از درختان اکالیپتوس که از قبل در محدوده وجود داشته‌اند و سازماندهی بناهای الصاقی پیرامون آنها ستودنی است.
دهکده از نظر خدمات نیز بسیار مجهز است: خودبسندگی در تأمین آب از طریق دو چاه آب، ظرفیت پشتیبانی تقریباً قدرتمند برای زمان اختلال در برق‌رسانی که مشابه آن در دهلی نو بسیار کمیاب است، لوله‌های گاز، کپسول هوای ضد حریق، دودکش‌های آشپزخانه‌ها، سیستم هیدرو پنوماتیک ۹ و فضای شست‌وشوی ظروف بزرگ، از نمونه‌های این تجهیزات است.
شاید یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های فضا «رویدادـ محور» بودن آن باشد. این بناهای موجود در فضا نیستند که جلب توجه می‌کنند بلکه جذابیت فضا، بیش‌تر در رویدادهای صورت گرفته تبلور می‌یابد. این رویدادها در نوع نخست، به واسطه حضور فضای نمایشی در قسمت‌های انتهای محدوده، برگزاری تئاتر، کنسرت یا رویدادی خاص جزئی جدایی‌ناپذیر از فضا هستند. در نوع دوم رویدادها که مفهومی عام‌تر از رویدادمحوری را عرضه می‌کند، این مردم و ارتباط میان آنها است که ترجمان رویدادمحوری است. در فضایی که به این ترتیب به بیننده عرضه می‌شود بازنمودی هرچند تقلیل‌گرایانه و کوچک‌شده از تنوع فرهنگی هند قابل تشخیص است، این فضا مدام در حال تغییر است و بیننده را در هر بازدید، با جنبه‌ای از این تنوع فرهنگی مواجه می‌کند.
کوتاه سخن، دهکده دهلی برخلاف بازارهای مرسوم هندی مانند «چاندی چاوک»۱۰ و «جان پت»۱۱ که در آنها هدف صرفاً خرید است و هیچ‌گونه امکانی برای ایستادن و کشف فضا وجود ندارد، دنیایی متفاوت را پیش روی استفاده‌کننده از فضا قرار می‌دهد؛ دنیایی آمیخته از فرهنگ‌های متفاوت هندوستان که نه‌تنها در تنوع کالاها، بلکه در تنوع بو، رنگ و آوای شنیده شده نیز نمایان می‌شود. از سوی دیگر، دهکده دهلی را می‌توان نمونه‌ای موفق در زمینه کارآفرینی دانست، جایی که فضایی برای صنعتگران فراهم آورده که بتوانند فارغ از طبقه‌ای که به آن تعلق دارند، به عرضه محصولات خود بپردازند. شاهدی بر موفقیت این مجموعه را می‌توان شکل‌گیری شعبه‌های چندگانه این بازار دانست که با الگوبرداری از اصول مدنظر این پروژه، هریک در مکانی تأسیس شده‌اند.
شاید تنها نکته‌ای که در طراحی فضا مورد غفلت واقع شده، توجه به بحث
آموزش و یادگیری باشد. شکی در جذابیت فضا، به مثابه فضایی مردم‌سالارانه برای
عرضه محصولات فرهنگی وجود ندارد، با وجود این پیوند جدایی‌ناپذیر آموزش و فرهنگ،
ایجاب می‌کند که دست‌کم، بستری برای آموزش و یادگیری، در کنار این عرصه شکل می‌گرفت.
به بیانی دیگر، گردهم آمدن گروهی از پیشه‌وران، که هرکدام به بخشی از فرهنگ غنی
هندوستان آگاهند، فرصتی را فراهم می‌آورد تا از طریق شکل‌دهی به نوعی رابطه
یادگیری (در قالب رابطه استاد‌ـ‌شاگردی) این فرهنگ مستند شده، سینه به سینه منتقل
و از فراموشی آن جلوگیری شود تا بدین شکل فضا بتواند در کنار موفقیت خود به‌عنوان
فضایی جذاب برای عرضه کالا، رسالت فرهنگی خود را بهتر و جذاب‌تر ایفا کند؛ فرصتی
که به‌نظر، تاکنون مورد غفلت واقع شده است.
[1] Pradeep Sachdeva Design Associates
[2] PATA Gold Medal
[۳]محیط بدون مانع (Barrier Free Environment) فضایی است که خود را با نیازهای روزانه افراد معلول، کم‌توان و سال‌خورده تطبیق می‌دهد.
[4]Paradeep Das Gupta, S.thiru , PSDA
[۶] Rajasthan
[۸] Uttar Pradesh, Punjab and Hariana
[۱۱] Janpath market
