. مرکز دوستی . کاشف محبوب .

مرکز دوستی، در نزدیکی شهر ایالتی گایباندای بنگلادش، مرکزی است متعلق به نهادی غیردولتی که با تعدادی از فقیرترین افراد کشور و ساکنان حاشیه‌های رودخانه‌ها (Chars)، با دسترسی و فرصت‌های بسیار محدود و ناچیز، کار می‌کند. این نهاد غیردولتی قرار است از تسهیلات این ساختمان هم برای برنامه‌های آموزشی خود بهره گیرد و هم آنها را به‌منظور ایجاد درآمد، برای نشست‌ها و کلاس‌های آموزشی و کنفرانس‌ها اجاره دهد. سرزمین پستِ قسمت روستایی گایباندا، که در آن کشاورزی اقتصاد غالب است، همواره در معرض تهدید سیل قرار دارد؛ بنابراین، بدون سیل‌بندهایی که گرد شهر و فضاهای پیرامونی آن کشیده شده‌اند سکونت در این منطقه بسیار سخت خواهد بود. برنامۀ مبسوط طرح، در کنار بودجۀ بسیار اندک آن، از همان ابتدا به معنای حذف گزینۀ قرارگیری ساختمان بالای خط سیل (ارتفاعی در حدود دو‌و‌نیم متر) بود: با این کار تمام سرمایۀ موجود صرف مراحل اولیۀ ساخت می‌شد. قرارگیری در منطقۀ لرزه‌خیز و ظرفیت باربری پایین خاک گِل‌ماسه‌ای پیچیدگی‌های بیش‌تری نیز به کار افزود. طرح نهایی با تکیه بر دیوارهای پشت‌بند برای حفاظت در برابر سیل  و ساخت‌و‌ساز به‌صورت مستقیم بر خاک موجود و با مصالح بنایی باربر در نظر گرفته شد. آب باران و آب‌های سطحی در حوضچه‌های داخلی جمع می‌شوند و باقی‌ماندۀ آن هم به دریاچه‌ای در همان نزدیکی پمپ می‌شود، که برای ماهی‌گیری بسیار مناسب است. طرح به واسطۀ حیاط‌های مرکزی، حوضچه‌ها و خاکی که سقف‌ها را می‌پوشاند  متکی به تهویه و سرمایش طبیعی است. شبکه‌‏ای گسترده از تانک‌های سپتیک و چاه‌های جذبی نیز این اطمینان را حاصل می‌کنند که فاضلاب با آب سیل و باران مخلوط نشود. بلوک غربی شامل غرفۀ پذیرش، دفاتر، کتابخانه، اتاق‌های آموزش و کنفرانس، یک نیایشگاه  و یک فروشگاه بسیار کوچک است. بلوک شرقی که با سه طاقی به بلوک غربی متصل شده است مخصوص فعالیت‌های خصوصی‌تر مانند خانه‌ها و خوابگاه‌ها، ناهارخوری و اقامتگاه کارمندان است. رختشوی‌خانه و محل خشک‌کردن لباس‌ها نیز در سمت دیگر دریاچه جانمایی شده است. در تمام ساختمان هیچ دستگاه تهویه‌ای وجود ندارد و روشنایی نیز با لامپ‌های کم‌مصرف و LED تأمین می‌شود. درست مانند نحوۀ ساخت، ترکیب و پیچدگی مرکز در کانسپت نیز بروز کرده است؛ ساختمانی امروزی به مثابۀ پژواکی از خرابه‌های شهر باستانی ماهاستان در ۶۰ کیلومتری سایت، که متعلق به سدۀ سوم پیش از میلاد است و گویی هنوز در خاطر آنچه از آن باقی‌مانده زنده است. تمام ساختمان به‌صورت عمده از یک نوع مصالح ساخته شد؛ آجر بومی و دست‌ساز بنگلادش. فضای یکپارچۀ مرکز دوستی که با تار‌و‌پودی از اتاق‌ها، حیاط‌های مرکزی، حوضچه‌ها و سبزینگی‌ها، راهروها و سایه‌ها به هم تنیده، با نیت سادگی و خلوص ساخته شده و فضایی روحانی را تداعی می‌کند. مرکز دوستی عده‌ای از فقیرترین فقرای کشور، و می‌توان گفت دنیا، را گرد ‌هم می‌آورد و با وجود محدودیت‌های شدید فیزیکی و مالی تلاش و جست‌وجویی است برای تفاخر نور و سایه‌، سخاوت فضاهای کوچک و لذت حرکت و کشف.