فرهاد احمدی
مهندسین مشاور دوران شهر
همکاران طرح: دانا احمدی، محمدامین محمدی، بهار گشتاسبپور
در اسفندماه ۹۳ مسابقهای برای طراحی سبزه میدان شهر زنجان ترتیب داده شد و طرحی که در این صفحات معرفی میشود، یکی از ۸ طرح شرکت کرده در این مسابقه محدود است.
این طرح با درنظرگرفتن نکات ذیل ارائه شد:
۱. به دلیل موقعیت خاص زمین در مرکز تاریخی شهر زنجان، که امکان وجود آثار باارزش تاریخی در بستر آن می‌رفت، طرح از یک شبکه حفاری تأثیر پذیرفته که در مسیر اکتشاف حفره‌هایی را پدید می‌آورد. در صورت تهی‌بودن، حفره‌ها فرصت‌هایی برای ایجاد فضا فراهم می‌آورد.
۲. با توجه به قرارگیری بستر در قلب تاریخی شهر و احاطه‌شدن آن با ابنیه بااهمیت تاریخی شهر، مانند مسجد جامع و چند بنای تاریخی دیگر و همجواری با محور بازار، شیوه مداخله حداقلی در زمین دنبال شده است.
۳. از آن جایی که استحصال زمینی به وسعت حدود ۱۲ هکتار در قلب شهر به‌دشواری و با هزینه و زمان بسیار به‌دست آمده، حفاظت از آن به سود شهروندان، مسئله اساسی در شکل‌گرفتن ایده طرح بوده است.
۴. از طرفی کارفرما خواهان ایجاد حدود ۱۳۰ هزار مترمربع سازه در این زمین بود (فضای شهرداری، مرکز تجاری، مجموعه اداری، مرکز فرهنگی، پارکینگ و سبزه‌میدان در فضای باز).
۵. گذاشتن این مقدار برنامه بر روی زمین شرایط گفته‌شده را به‌شدت تهدید می‌کرد. بنابراین برای اجتناب از آن، طرح به‌صورت ذیل شکل گرفت؛
- یک شبکه هندسی بر پایه مربع، بر روی زمین گذارده شد که شکل «شطرنجی راه‌راه» را به‌وجود آورد.
- مربع‌ها تا عمق ۱۲ متر حفاری شد تا در صورت نبود آثار تاریخی، گودال‌باغچه‌هایی را پدید آورد که در اطرافش، در زیر زمین، با شیوه‌های مختلف، فضا استحصال شود.
- تداوم سطح میدان به درون این گودال‌باغچه‌ها فضاهای بازی را در مقیاس گروه‌های انسانی به‌وجود می‌آورَد که خود را از سطح گسترده میدان جدا می‌کند.
- شبکه مربع، که به‌صورت راه‌راه از هم جدا شده، نه‌تنها می‌تواند به‌صورت مجزا و یا ترکیبی در کف، حیاط‌های گود و باغچه و نورگیرها را بر فراز فضاهایی زیرزمینی فراهم کند، بلکه دیوارها را نیز می‌سازد. درواقع، این دیوارها که به‌صورت رواق در دو طبقه در جداره میدان قرار می‌گیرند و در نقاط بااهمیت مرتفع می‌شوند تا دروازهای میدان را به‌وجود آورند، میدانگاه را تعریف می‌کنند.
- دانه‌های (Pixels) درهم تنیده‌شده در سطح میدان درواقع فرصت‌سازی می‌کنند تا این مداخله تدریجی و «شدنی» باشند، به‌جای یکباره و «بودنی» و جانمایی ارائه شده تنها یک گزینه است.
- هندسه پیشنهادی، در حالی که فرصت‌های فراوانی را جهت استحصال و ترکیب فضا در اختیار می‌گذارد، از دیرباز به‌کار گرفته شده است. سبزه‌میدان که مرکب از آلاچیق‌هایی به شکل تکیه‌های سر باز فضایی دو کارکردی را (در ایام مذهبی و در باقی زمان‌ها فضای تجاری را فراهم می‌سازد در بخش دوم بر روی پارکینگ گذارده شده و فضاهای کارکردی دیگر در بخش اول، در زیر زمین، در نظر گرفته شده است.
- این بستر به‌صورت «باغ میدان» طراحی شده و تنها مسیر باریکی در دورتادور آن دسترسی‌های ضروری با حجم و سرعت کم را فراهم می‌کند و دسترسی سواره از طریق زیرگذر میانی و رفتن به پارکینگ‌ها صورت می‌پذیرد.
- شبکه ارائه‌شده در طرح «باغ میدان»، علاوه‌بر کارکرد باستان‌شناسانه و تعریف حوزه‌های کارکردی و دسترسی‌ها، از یک‌سو، تصویری از نقش «قالی خشتی»، که نوع باغ‌سازی کَرتی ایرانی را نشان می‌دهد، و از سوی دیگر، استفاده از اشکال کاشی‌های زرین‌فام شکسته ایلخانی به‌دست‌آمده در حفاری‌ها، که طرح جزء باغچه‌ها و کف‌سازی را پدید می‌آورد، شکلی دیگر از ارتباط مفهومی با متن تاریخی مرکز شهر زنجان را ایجاد می‌کند.
